Emotionele afhankelijkheid in relaties

In mijn vorige artikel beschreef ik 8 eigenschappen van een gezonde relatie. In dit artikel wil ik je aan de hand van dezelfde punten het een en ander vertellen over wat er misgaat in ‘ongezonde’ relaties en met name in (narcistische) afhankelijkheidsrelaties waar het wat deze 8 eigenschappen betreft helemaal misgaat.

Meestal kun je echter helemaal niet zo zwart spreken van een gezonde of ongezonde relatie. Immers, elke relatie kent wel zijn zwakke punten. Laat ik dus voorop stellen dat de perfecte relatie niet bestaat en dat naar perfectie streven een relatie nooit ten goede komt. 😉

Relatie met jezelf

Verder is het belangrijk om te onthouden dat je de relatie met een ander niet los kunt zien van de relatie met jezelf. In hoeverre jij een ander kunt liefhebben voor wie hij of zij is, hangt af van de mate waarin in je jezelf op die manier kunt liefhebben. In sommige gevallen is de relatie van iemand met zichzelf zo verstoord dat het onmogelijk is om een gezonde relatie (of iets wat daar in de buurt komt) met deze persoon te hebben.

Ongezonde afhankelijkheid

Ongezonde relaties kennen vaak een ongezonde (wederzijdse) afhankelijkheid. Ik bedoel hiermee dat iemand voelt dat hij of zij de ander nodig heeft om een leegte in zichzelf op te vullen. Als iemand bijvoorbeeld erg de liefde en bevestiging van zijn moeder heeft gemist en diegene heeft dat gemis nooit verwerkt, dan is de kans groot dat deze persoon onbewust een relatie zoekt waarin hij zijn onvervulde behoefte alsnog kan vervullen.  Dit is echter een illusie omdat niemand anders dan hijzelf zijn leegte kan opvullen. In de relatie heeft dit tot gevolg dat wat de ander ook doet of zegt, de bevestiging nooit genoeg is.

Zo’n relatie kan dan alleen relatief ‘probleemloos’ voortbestaan als de ander de bereidheid heeft zich aan te passen en hem de bevestiging of aandacht te geven die hij nodig heeft.

Laten we met dit voorbeeld in ons achterhoofd een kijken naar hoe de 8 kenmerken zich in een ongezonde relatie kunnen manifesteren:

1. Geven en nemen zijn beladen

Op het moment dat er behoeftigheid bestaat in de relatie, zijn geven en nemen beladen. Bijvoorbeeld: ik zeg elke tegen je dat ik van je houd en geef je cadeautjes in de hoop van jou de bevestiging te krijgen die ik nodig heb. Als die dan niet komt, of niet zoals ik die graag zou willen zien, dan heeft dat gevolgen voor hoe ik me voel over mezelf en over de relatie.

2. Egoïsme regeert

Als iemand nog erg verbonden is met zijn verleden omdat er veel onverwerkt verdriet en gemis is, kan hij er niet werkelijk zijn voor een ander. Hij heeft dan simpelweg zijn handen vol aan zijn eigen ‘sores’. Iemand kan begaan lijken met de hele wereld en allerlei altruïstische dingen doen, maar dit puur en alleen doen voor de bevestiging die hij hiervoor krijgt. Atruïsme is dan een vermomd egoïsme. Denk aan een hulpverlener die zijn cliënten (onbewust) afhankelijk maakt om voortdurend in zijn reddersrol bevestigd te worden.

3. Liefde is destructief

Afhankelijke liefde is destructief omdat zij zich aan de ander vastklampt, wil bezitten, dwingt of manipuleert. De (onuitgesproken) boodschap in deze relaties is vaak: ik houd van jou als jij bent zoals ik jou nodig heb. De ander voelt wellicht: alleen als ik me aanpas, ben ik het waard om van gehouden te worden.

4. Manipulatief gebruik van emoties en gebrek aan grenzen

In relaties waar emotionele afhankelijkheid een rol speelt, bestaat het risico dat emoties (bewust of onbewust) gebruikt worden om te manipuleren. Zo kan iemand bijvoorbeeld inspelen op angst- en schaamtegevoelens, of de gevoelens van een ander bagatalliseren. Woede kan destructief en veroordelend  worden en richt zo vooral schade aan. Grenzen vervagen gemakkelijk in afhankelijke relaties waar de een bijvoorbeeld over de eigen grenzen gaat om de ander te pleasen.

5. Geen ruimte om te groeien

Afhankelijke relaties bieden weinig ruimte om te groeien. Immers, de relatie houdt zichzelf in stand door manipulatieve, veroordelende of zeurderige houding aan de ene kant en door aanpassings-, please- of zorggedrag aan de andere kant. Persoonlijke groei zou ervoor zorgen dat deze balans onder druk komt te staan.

6. Gebrek aan verantwoordelijkheid

In een gezonde relatie neemt ieder verantwoordelijkheid voor zijn eigen leven en geluk (voor zover passend bij het ontwikkelingsstadium waarin iemand zich bevindt). In afhankelijke relaties zijn de grenzen vervaagd en dit uit zich onder andere in een gebrek aan verantwoordelijkheid. Dit geldt zowel voor iemand die manipuleert of zeurt en de ander verantwoordelijk maakt voor zijn of haar welzijn, als voor degene die zich verantwoordelijk maakt voor het welzijn van een ander. Deze laatste neemt daarmee automatisch onvoldoende verantwoordelijkheid voor zichzelf en het eigen welzijn.

7. Afhankelijkheid is een (onbewust) doel

Een gezonde relatie ontkent wederzijdse afhankelijkheid niet, maar streeft tegelijkertijd naar zoveel mogelijk autonomie. Zo zorgt een partner tijdelijk voor zijn zieke partner, maar zodra deze beter is streven beide partners ernaar weer zoveel mogelijk zelfstandig te zijn. Als afhankelijkheid echter het doel wordt omdat de afhankelijke relatie een middel is om de eigen leegte te vullen, dan belemmert de relatie de persoonlijke groei en vrijheid.

8. Geen bereidheid de ander te laten gaan

Omdat het gevoel overheerst de ander nodig te hebben, is er vaak ook geen bereidheid om de ander los te laten. Men denkt vaak dat er in zulke relaties sprake is van een boosdoener en een slachtoffer, maar vaak ligt het veel genuanceerder en is de afhankelijkheid wel degelijk wederzijds waardoor er bijvoorbeeld een patroon van aantrekken en afstoten ontstaat.

Narcistische afhankelijkheidsrelaties

Alles wat ik hierboven beschrijf kan subtiele vormen aannemen maar het kan zich ook in extreme vorm uiten. Je zou in het laatste geval kunnen spreken van een narcistische afhankelijkheidsrelatie waarin sprake is van een destructieve afhankelijkheid tussen een ‘sterkere’ (de narcist) en een ‘zwakkere’ (ook wel zijn ‘prooi’ genoemd). Wat deze relaties onder andere kenmerkt is de strategie van de ‘sterkere’ om zijn prooi te veroveren om deze vervolgens ‘leeg te zuigen’. In het begin presenteert hij (of zij) zich als uiterst charmant, maar langzamerhand, vaak pas als zijn prooi goed ‘binnen is gehaald’ (bijvoorbeeld als er kinderen zijn), laat hij zich van een totaal andere kant zien.

Voorbeelden van een typisch narcistisch gedrag in een relatie:

1. Het gebruik van manipulatieve spelletjes om de ander te controleren, klein te maken en te intimideren.
2. Een totaal gebrek aan empathie en zelfreflectie.
3. Jaloers en bezitterig gedrag.
4. Voortdurende kritiek uiten op de ander.
5. Bewondering en respect eisen.
6. Liegen en bedriegen.
7. Zoeken naar conflict.
8. De ander proberen te isoleren door deze bijvoorbeeld te verbieden om nog om te gaan met vrienden of familie.
9. Achter de rug van de ander om negatieve verhalen rondvertellen over diegene.

Zie voor een uitgebreide beschrijving van narcistisch gedrag onder andere mijn artikel over de kenmerken van narcisme.

Wat maakt dat ik gevoelig ben voor zo’n relatie?

In mijn praktijk ontmoet ik regelmatig zogenaamde ‘prooien’ van narcisten (ik zeg bewust ‘prooi’ en niet ‘slachtoffer’). Deze mensen voelen dat hun groot onrecht is aangedaan en het is heel belangrijk dit te erkennen. Tegelijkertijd is de neiging er bij hen vaak om in een slachtofferrol te blijven hangen die uiteindelijk niet helpend voor ze is. Het is namelijk zo dat je, als je blijft praten over ‘de ander’ en wat deze je heeft aangedaan, onbewust nog steeds jouw energie naar die persoon laat weglekken (precies waar ‘de narcist’ op uit is). Tegelijkertijd neem je, als je je vooral bezig houdt met het gedrag en de motieven van de ander, geen verantwoordelijkheid voor je eigen leven en ga je voorbij aan de belangrijkste vraag: hoe komt het nu dat ik in deze relatie terechtgekomen ben? Door deze vraag te stellen, kom je uit op een diepere laag die werkelijk bijdraagt aan heling.

 

Mocht je willen weten of ik iets voor jou kan betekenen in mijn praktijk in Wassenaar of Den Haag? Neem dan gerust contact met me op.

Wil je reageren op het artikel? Laat dan hieronder je reactie achter.