In mijn praktijk krijg ik heel regelmatig te maken met zowel (volwassen) kinderen als partners van narcisten. Soms ontdekken ze tijdens een sessie dat hun partner of één van hun ouders leidt aan deze stoornis en vallen ineens alle puzzelstukjes op hun plek. Eindelijk begrijpen ze wat er aan de hand is. Waarom ze zich al die jaren zo gevoeld hebben. Omdat dit inzicht essentieel is voor de verwerking, wil ik in dit artikel inzicht geven in de kenmerken van de narcistische persoonlijkheidsstoornis.

Narcisme kan vele gedaantes aannemen

Vaak denken mensen bij narcisme alleen aan wat ik zelf de ‘rolex-narcist’ noem, mooi verbeeld door de Amerikaanse president Donald Trump: een zelfingenomen, seksistische, op status gerichte man die geen tegenspraak duldt en die ieder die hem in de weg zit het zwijgen oplegt. Hoewel dit een duidelijk geval van narcisme lijkt, is het beeld te eenzijdig. Narcisme kan namelijk veel verschillende gedaantes aannemen en komt evengoed voor bij vrouwen als bij mannen. Voor het gemak zal ik in dit artikel wel de mannelijke vorm gebruiken. Maar waar ik ‘hij’ gebruik, kun je dus net zo goed ‘zij’ invullen.

Persoonlijkheidsstoornis

Narcisme is één van de tien persoonlijkheidsstoornissen die de klinische psychologie en psychiatrie kennen. Hoewel iedereen wel narcistische trekjes heeft, spreek je pas van een stoornis als deze trekken een extreme vorm aannemen. In het psychiatrisch diagnostisch handboek DSM-5 wordt de narcistische persoonlijkheidsstoornis omschreven als een diep doordringend patroon van grootsheid (zowel in gedrag als fantasie), behoefte aan bewondering en gebrek aan inlevingsvermogen.

Egocentrisme, ijdelheid en zelfingenomenheid

Egocentrisme, ijdelheid en zelfingenomenheid zijn de kernwoorden van deze stoornis. De wereld draait om de narcist, die met zijn gebrekkige inlevingsvermogen geen rekening houdt met anderen, van alles denkt te kunnen maken en geen tegenspraak duldt. Hij zal nooit de hand in eigen boezem steken: de schuld ligt altijd bij de ander. Wie aan narcisme leidt voelt zich superieur, overdrijft zijn eigenschappen en prestaties. Een narcist is altijd op zoek naar aandacht en bevestiging en manipuleert anderen om zijn doel te bereiken.

Narcissus

Het woord narcisme verwijst naar een figuur uit de Griekse mythologie, Narcissus genaamd. Hij werd zo verliefd op zijn zichzelf dat hij niet meer los kon komen van het plekje bij de beek waar hij zijn eigen spiegelbeeld in het water kon bewonderen. Hij kwijnde uiteindelijk letterlijk weg van onvervuld verlangen naar zichzelf. Op de plek waar hij had gezeten ontsprong de bloem die zijn naam draagt.

Ideaalbeeld

De mythe van Narcissus beeldt mooi uit waar het in de kern bij narcisme om gaat. Narcisten zijn ‘verliefd’ op een ideaalbeeld dat ze van zichzelf hebben gecreëerd. Dat ideaalbeeld kan er op allerlei manieren uitzien, afhankelijk van de rol die ze gekozen hebben: het kan een succesvolle zakenman zijn, maar dus ook een verlichte goeroe, of zelfs een zorgzame moeder. Dat maakt het zo verradelijk en niet altijd makkelijk te herkennen, zeker ook omdat een narcist lang niet altijd (meteen) zijn ware gezicht laat zien. Het zijn vaak goede acteurs die heel charmant en sociaal kunnen overkomen. Met hun charmante voorkomen proberen ze iedereen in te pakken.

Gebrekkig gevoel van eigenwaarde

Achter de facade die de narcist aan de wereld laat zien, schuilt echter geen gelukkig en vervuld mens, ook al lijkt hij helemaal vol van zichzelf. Hij heeft juist een zeer gebrekkig gevoel van eigenwaarde. Maar hij heeft hier zo’n dik pantser omheen gebouwd dat hij (vaak) niet eens meer bewust is van zijn lage zelfgevoel. Een narcist gelooft werkelijk dat hij is wat hij aan de wereld wil laten zien en hij houdt krampachtig aan dit ideaalbeeld vast. Wat erachter verscholen zit is te pijnlijk voor hem om te aanvaarden (lees hier alles over het masker van de narcist).

Bevestiging

Het is daarom ook niet voor niets dat hij dit beeld voortdurend bevestigd wil zien door zijn omgeving. Hij vraagt veel aandacht: soms door te vissen naar complimenten of juist door te klagen en te zeuren. Door alleen over zichzelf en zijn interesses te praten of door zich juist extreem afhankelijk op te stellen. Wie hem bekritiseert of confronteert met de realiteit krijgt de wind van voren. Omdat hij zich per definitie onvervuld en ontevreden voelt, kan hij maar geen genoeg aandacht en bewondering krijgen. Een van de eigenschappen waaraan je een narcist dan ook goed herkent is zijn vermogen om alle energie uit je te zuigen.

Verschillende typen narcisme: openlijk en verborgen narcisme

Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende subtypes in de narcistische persoonlijkheidsstoornis waar niet iedereen het over eens is. Het onderscheid dat het vaakst wordt gemaakt is dat tussen openlijk en verborgen narcisme. Waar een openlijke narcist zichzelf veel meer in de spotlights zet en zijn arrogantie niet onder stoelen of banken steekt, houdt een verborgen narcist zijn grootheidswaan meer voor zichzelf waardoor hij eerder alleen door zijn naasten ‘ontmaskerd’. Deze laatste kan zich naar de buitenwereld juist als heel vriendelijk en attent presenteren. Om wat voor type narcisme het ook gaat, voor hen in de directe omgeving van de narcist is het duidelijk voelbaar dat de wereld om de narcist draait.

Hoe herken je een narcist?

Wat zijn nu de belangrijkste eigenschappen waaraan je een narcist kunt herkennen? In het psychiatrisch diagnostisch handboek DSM-V worden 9 eigenschappen omschreven waarvan er minimaal 5 aanwezig moeten zijn om de diagnose narcistische persoonlijkheidsstoornis te kunnen stellen. Ik heb deze 9 eigenschappen hier ‘vertaald’  naar de onderstaande lijst en die aangevuld met andere herkenbare eigenschappen.

Narcisten:

  • Zijn egocentrisch.
  • Voelen zich beter dan een ander.
  • Vragen veel aandacht.
  • Dwingen bewondering af.
  • Zijn nooit tevreden.
  • Vreten energie.
  • Kennen geen schuldgevoel.
  • Projecteren hun eigen gebreken op anderen.
  • Manipuleren en gebruiken anderen om hun eigen doelen te bereiken.
  • Zijn jaloers en achterdochtig.
  • Willen macht uitoefenen over anderen.
  • Drijven hun zin door.
  • Praten het liefst over zichzelf of over wat hen interesseert.
  • Luisteren niet naar anderen.
  • Proberen een ander te kleineren of in een kwaad daglicht te stellen.
  • Bekritiseren anderen.
  • Spelen mensen tegen elkaar uit.
  • Zijn extreem gevoelig voor kritiek.
  • Denken dat ze alles kunnen maken.
  • Zijn uit contact met hun diepere zelf.
  • Zijn negatief en hebben weinig plezier of gevoel voor humor.
  • Hebben weinig volwassen kwaliteiten (eerder het bewustzijn van een kind).
  • Zijn gefocust op hun eigen agenda.
  • Kunnen glashard liegen als hen dat uitkomt.
  • Overdrijven hun prestaties en talenten.
  • Hebben de energie van anderen nodig om zich mee te ‘voeden’.
  • Denken meer rechten te hebben dan anderen.

Spectrumstoornis

Uiteraard zal niet iedere narcist al deze eigenschappen laten zien, noch zal iemand die één of meer van deze eigenschappen bezit gelijk als narcist bestempeld kunnen worden. Het is belangrijk om hier voorzichtig mee om te gaan. Alleen een psycholoog of psychiater kan een dergelijke diagnose stellen. Bovendien is narcisme een spectrumstoornis. Met andere woorden, je hebt er gradaties in. Terwijl met de ene narcist nog best te leven valt, kan hij die zich aan het andere eind van het narcisme-spectrum bevindt, ronduit gevaarlijk zijn.

Narcisten en hun relaties

Omdat narcisten zo afhankelijk zijn van anderen omdat ze hen nu eenmaal nodig hebben om energie aan ze te kunnen ontrekken en hun machtspelletjes te kunnen voeren, kun je een narcist misschien nog het best herkennen aan de manier waarop hij omgaat met de mensen in zijn directe omgeving en aan het effect dat dit op hen heeft. Ik zal daarover en over de invloed van zijn gedrag op zijn partner en zijn kinderen binnenkort een aparte artikelen schrijven.

Wil je reageren op dit artikel? Houd je reactie alsjeblieft kort. Gebruik deze ruimte niet om spuien, maar alleen als je een bijdrage hebt.  

Mocht je een vraag voor mij hebben, neem dan contact met me op voor een coachgesprek.

Meer lezen over narcisme?

Het masker van de narcist

Kind van een narcist