In mijn praktijk zie ik regelmatig mensen die verstrikt zitten in narcistische afhankelijkheidsrelaties. Zo voelen ze ergens dat hun relatie niet goed voor ze is, maar aan de andere kant lukt het hen niet om zich er werkelijk van los te maken. Er komt veel twijfel aan zichzelf, de intenties van de ander en hun ideeën over relaties bij kijken.
Het gaat dan vaak over partnerrelaties of familierelaties (vaak ouder-kindrelaties), maar ongezonde afhankelijkheid kan in allerlei soorten relaties bestaan. Denk bijvoorbeeld aan werkrelaties of vriendschappelijke relaties.
Om je een beter te inzicht te geven in waar het mis gaat in deze afhankelijkheidsrelaties, beschrijf ik in dit artikel eerst 8 belangrijke eigenschappen van gezonde relaties. In een vervolgartikel ga ik in op narcistische relaties.
8 eigenschappen van gezonde relaties
In het algemeen zou je kunnen zeggen dat een gezonde relatie alle betrokkenen voordeel oplevert en een gezonde ontwikkeling voor iedereen bevordert. Het gaat in een gezonde relatie om een goede balans tussen enerzijds samen leven/zijn (symbiose) en anderszijds vrijheid en onafhankelijkheid (autonomie):
1. Geven en nemen zijn in balans
In een gezonde relatie, of het nu gaat om een vriendschap of een partnerrelatie, gaat het er rechtvaardig aan toe. Dat wil zeggen: geven en nemen zijn in evenwicht. Dat kan gaan om allerlei dingen: denk aan materiële dingen, prestaties en tegenprestaties, geld maar ook dankbaarheid.
Als je lange tijd veel meer geeft dan ontvangt in een relatie, dan voelt dat voor een psychisch gezond mens op een gegeven moment niet goed meer. Als iemand juist een hele tijd meer ontvangt dan geeft, dan krijgt hij onder normale omstandigheden een slecht geweten en gaat vanzelf de behoefte voelen om een tegenprestatie te leveren.
Dit laatste geldt overigens niet voor gezonde ouder-kind relaties, waarbij de ouders in principe geven en de kinderen vooral ontvangen. Het evenwicht ontstaat in de ouder-kind-relatie wanneer het kind vervolgens zelf ouder wordt en weer aan de eigen kinderen geeft.
In elke relatie is er steeds tijdelijk een disbalans tussen geven en nemen. Het is echter belangrijk dat er, wil een relatie gezond blijven, steeds weer een evenwicht bereikt wordt.
2. Altruïsme en egoïsme vallen samen
In een gezonde relatie vallen altruïsme en egoïsme samen: ik doe iets voor een ander omdat zijn welzijn ook in mijn belang is. Wanneer een ander blij en tevreden is, ben ik dat ook en andersom. Het kan niet alleen om de ander draaien, noch kan het alleen over het eigen belang gaan. Dat gaat op ten duur wringen in wat voor relatie dan ook.
3. Gezonde relaties zijn gebouwd op een gezonde vorm van liefde
Deze liefde ziet de ander zoals hij of zij is. Je wordt blij van de ander zoals hij is, van zijn eigenschappen en van hoe hij zich ontwikkelt. Je verwacht geen bijzondere tegenprestaties voor de liefde die je de ander geeft en bent blij met zijn of haar vrijwillig gegeven liefde als antwoord. Manipulatie en/of bedreiging hebben geen plaats in een gezonde relatie.
4. In een gezonde relatie is ruimte voor gezonde emoties als angst, woede, verdriet en pijn en men respecteert elkaars grenzen
Gezonde angst is concreet en gegrond. Je bent bijvoorbeeld bang voor het welzijn van jezelf of de ander als daar een concrete aanleiding voor is. Angst is in dat geval een alarmsignaal dat vraagt om een adequate reactie.
Gezonde woede veroordeelt de ander niet als geheel, maar focust op concrete dingen. Je bent bijvoorbeeld boos omdat de ander een afspraak met jou niet is nagekomen. Woede helpt zo om gezonde grenzen te stellen en helpt de relatie te verbeteren.
In gezonde relaties is er ruimte voor de uiting van pijn en verdriet. Als jij bijvoorbeeld je baan verliest, is er ruimte voor jouw verdriet en kan de ander met je meeleven, zonder dat hij zichzelf tegelijkertijd verliest in jouw verdriet of het voor jou wil oplossen.
In gezonde relaties worden de (schaamte)grenzen van iedereen gerespecteerd. Niemand wordt ten schande gemaakt vanwege zijn ervaringen, fouten of gebreken. Moeilijke of intieme onderwerpen worden op gepaste wijze besproken.
5. In een gezonde relatie is ruimte voor ieders eigen leerproces en ontwikkeling
Er wordt niet geprobeerd dingen op te lossen voor een ander, alle mogelijke problemen en conflicten te voorkomen of de ander koste wat het kost te beschermen tegen het maken van eventuele fouten. Ieder is vrij om zijn eigen beslissingen te maken, zijn eigen leerervaringen op te doen en zijn eigen wegen uit te proberen.
6. Ieder neemt verantwoordelijkheid voor zijn eigen leven en gedrag
En als gevolg daarvan neemt ieder ook verantwoordelijkheid voor zijn eigen beslissingen en fouten en probeert iemand iets recht te zetten als hij een fout heeft gemaakt of een ander onrecht heeft aangedaan. Ook de bereidheid om een ander te vergeven hoort daarbij. Uiteraard moet deze verantwoordelijkheid passend zijn bij het ontwikkelingsstadium waarin iemand zich bevindt. Zo kun je van een kind natuurlijk niet altijd verwachten dat hij al verantwoordelijkheid kan nemen voor zijn gedrag.
7. Een gezonde relatie erkent wederzijdse afhankelijkheid
Een kind is natuurlijk gewoon afhankelijk van zijn ouders en ook in bijvoorbeeld een partnerrelaties komt het veelvuldig voor dat iemand (tijdelijk) afhankelijk is van de ander door bijvoorbeeld ziekte of het verlies van een baan. Ook in de maatschappij wordt er voor de zwakkeren gezorgd. Zo biedt de ‘samenleving’ (in het klein of groot) een veilig vangnet voor iedereen die dat nodig heeft. Belangrijk hierbij is dat er tegelijkertijd naar gestreefd wordt om iedereen zo zelfstandig mogelijk te laten zijn.
8. Kenmerkend voor een gezonde relatie is ook de bereidheid om de ander los te laten
Als een kind het huis uit wil omdat het groot genoeg is om voor zichzelf te zorgen, dan krijgt het daarvoor de ruimte. Een partner is vrij om de relatie te verbreken als hij of zij voelt dat er geen basis meer is voor een gezamenlijke toekomst.
Als dit de kenmerken zijn van gezonde relaties, hoe zit het dan met de narcistische afhankelijkheidsrelaties die ik hierboven beschreef? In mijn volgende artikel vertel ik je daar meer over.
Wil je mijn artikelen over narcisme lezen?