We maken allemaal weleens een situatie mee waarin we ons onvrij voelen. Hoewel je zelf je leven vormgeeft en keuzes maakt, heb je natuurlijk niet overal invloed op en kun je de gevolgen van je keuzes ook niet altijd overzien. Je kiest er niet (bewust) voor om ziek te worden of bedrogen te worden door je partner. Je kiest misschien voor een baan, maar niet voor die nare collega of het zenuwslopende project dat je krijgt toegewezen. Je kiest misschien voor een partner met kinderen, maar niet voor de invloed die zijn of haar ex-partner op jullie gezin uitoefent. Soms kun je je een gevangene voelen van zo’n situatie. Je voelt je dan machteloos.
Ik krijg in mijn praktijk regelmatig mensen bij me die worstelen omdat ze zich gevangen voelen in een situatie. En hoewel ze rationeel gezien vaak wel weten dat een slachtofferrol geen oplossing biedt, weten ze ook niet goed wat het alternatief is en blijven ze toch vaak hangen in een gevoel van machteloosheid en slachtofferschap.
Hoe komt dit en hoe kun je weer in je kracht gaan staan? Hoe hervind je je gevoel van vrijheid?
Slachtofferschap haalt je uit je kracht
Wat allereerst belangrijk is om je te realiseren, is dat een slachtofferrol je genadeloos uit je kracht haalt. Je zegt ermee eigenlijk: ik heb hier geen enkele controle over en het is de schuld van hem/haar/de situatie. Mensen die zich in hun jeugd erg machteloos hebben gevoeld, kiezen hier vaak onbewust voor. De eerste stap naar vrijheid is daarom bewustwording van je slachtofferrol. Wees daarin heel eerlijk naar jezelf, zonder jezelf te veroordelen. Het is daarnaast ook goed om te kijken wanneer je je eerder zo gevoeld hebt in je leven. Dikwijls mag daar eerst wat verwerkt worden.
Doorvoel wat er te voelen valt
Slachtofferschap is namelijk ook een manier om niet werkelijk te hoeven voelen hoe je je diep van binnen voelt. Zolang je wijst naar een ander of naar de situatie hoef je je niet met jezelf bezig te houden. Je hoeft de emoties niet te voelen die zich onder de oppervlakte bevinden. Het is daarom ook een afweermechanisme. Vraag jezelf daarom af: ‘wat voel ik nu echt?’, ‘wat verstop ik voor mezelf?’, of ‘wat probeer ik niet te voelen?’ en open je voor de emotie.
Verantwoordelijkheid nemen
Je bent nooit helemaal machteloos in een situatie. Het is goed om in te zien voor welk deel je verantwoordelijkheid mag nemen en waar je wel controle op kunt uitoefenen. Om één van de voorbeelden van hierboven te nemen: je hebt misschien geen controle op wat de ex van jouw partner doet of zegt, maar je kunt je wel uitspreken naar je partner over wat jij nodig hebt of soms simpelweg een blokje om gaan.
Verantwoordelijkheid nemen betekent namelijk met name verantwoordelijkheid nemen voor je eigen welzijn, kortom: trouw zijn aan jezelf.
De dingen zijn vaak minder zwart-wit dan je denkt en als je uit je slachtofferrol stapt en serieus gaat nadenken over je opties, dan heb je ook meer te kiezen dan je denkt. Je pakt daarmee automatisch de verantwoordelijkheid terug en komt weer in je kracht te staan. Het maakt dat je oplossingsgericht gaat denken.
Acceptatie
Als je stap 1 tot en met 3 doorlopen hebt, dan wordt het veel makkelijker om te accepteren dat je het leven en andere mensen nu eenmaal niet kunt controleren. Je doet wat je kunt en als je daarbij trouw bent aan jezelf en dan kun je de rest makkelijker nemen zoals het komt. En dat betekent overigens niet dat het leuk hoeft te zijn. Dat is het leven gewoonweg niet altijd.
Vrijheid
Wat is vrijheid werkelijk? Wanneer voel je je vrij? Ik heb geleerd dat dat veel minder afhangt van wat andere mensen doen of zeggen, of van de situatie waarin we zitten, dan we denken. We leggen onszelf vaak de grootste beperkingen op. We kijken uit wat we zeggen, wat we doen, wat we eten, hoe we ons kleden omdat we bang zijn. Bang om veroordeeld of afgewezen te worden, bang om ziek te worden, bang voor de dood. Dus we proberen het leven te controleren, we creëren een illusie van controle. Maar zodra we erachter komen dat we eigelijk helemaal geen controle hebben, dan steekt de angst weer keihard de kop op. En die angst, daar willen we liever niet aan.
Vrij voel je je als je vrij bent van angst. En dat lukt alleen als je die eerst recht in de ogen durft te kijken. En dat vergt dan weer moed. Veel moed.
Hoe is dit voor jou? Herken je dit in je leven en zo ja waar? Hoe kan jij meer in je kracht gaan staan? Je kunt je reactie hieronder met me delen.
Wat een prachtig artikel. Lange tijd heb ik geworsteld of ik mijn huidige baan moest houden. De functie ging steeds meer een richting op, waar ik mij niet fijn bij voelde. Ik overschreeuwde mijzelf door mijn werk te relativeren, of door het bij de organisatie neer te leggen. Kortom, ik durfde mijzelf niet in de ogen te kijken, want eigenlijk was ik bang voor de onzekerheid.
Het mooie is dat nu ik heb uitgesproken dat ik weg ga, de situatie nog steeds onzeker is, alleen heb ik nu meer vertrouwen in dat het goed komt.
Dank je wel Anton voor je mooie reactie. Dit is precies waar het over gaat. Je angst in de ogen kijken zodat je zelf weer de regie kunt nemen over je leven. <3
Ik vind het een mooi artikel, zinvol stappenplan voor een persoon om uit de slachtofferrol te kunnen stappen.
Hoe werkt dit groepsdynamisch gezien, in een groep waar iemand zondebok is. Is dan de zondebok in een slachtofferrol? Wat is de functie van de groepsleden?
Petra
Hoi Petra,
Dat is een mooie vraag. Men zou in zo’n geval al snel spreken van een groep daders en een slachtoffer. Toch is zelfs dat een (vaak onbewuste) keuze. Je hoeft namelijk niet in slachtofferrol te stappen en daarmee de ander dader te maken en jezelf uit je kracht te halen. Dit is echter allemaal niet altijd zo eenvoudig.
Als dit gebeurt in een groep dan is het goed om naar het systeem (familie) van herkomst van de betrokkenen te kijken. Deze dynamieken ontstaan namelijk niet voor niets.
Ik hoop je vraag hiermee zo goed mogelijk beantwoord te hebben.
Hartelijke groet,
Suzanne
Ik vind het zo lastig wanneer ik ruzie met mijn partner heb om het gevoel van aangevallen worden en daarmee in de slachtofferrol te gaan zitten zo automatisch gaat. Het geeft mij een heel onbehagelijk gevoel. Ik weet dat ik het niet zo wil maar toch stap ik er steeds weer in.
Ik kom het ook in andere momenten tegen. Het begint altijd met het gevoel van aangevallen worden en dan automatisch ga ik over naar de slachtofferrol………..als ik dat toch eens uit kon zetten!
Dank je wel Diana voor je reactie. Het is al heel erg mooi dat je dit in jezelf herkent! Dat is een belangrijke eerste stap. Als je merkt dat het je erg vaak gebeurt, dan is het een goed idee dat je gaat kijken naar wat er op dit soort momenten in je aangeraakt wordt van vroeger. Het kan heel goed zijn dat je het een en ander te helen hebt. Ik wens je veel liefde en kracht op jouw pad!
Hartelijke groet,
Suzanne
Hoi Suzanne,
JA ik herken de slachtoffer rol.
Het is bij mij zo uit de hand moeten lopen voordat ik eindelijk besefden ik moet hier wat mee.In mijn geval heeft dat heel erg mijn zelfbeeld aangetast en mijn kijk na de omgeving ook.
Ik ben er nog midden in maar het inzicht is er dat is al een ding.Ik vind dit een heel erg bemoedigend artikel wat mij een hoop leert ook over mezelf.Dankje hiervoor.
Lieve groeten
Wat mooi Tjitske. Fijn om te horen dat je er iets aan gehad hebt!
Ik schiet in de slachtoffer rol als mijn inmiddels jongvolwassen zoon kortaf, geïrriteerd, onredelijk etc tegen mij doet. Vaak is het is een situatie waarin je geen time out kunt nemen of gesprek kunt beginnen. Omdat je ergens heen wilt of al onderweg bent. Hij benoemt mijn slachtoffergedrag (zielig kijken, zuchten enz.) en raakt nog geïrriteerder. Hoe verander ik het?
Dag Sara, dank je wel voor je vraag. Het is belangrijk om in zo’n geval te kijken naar wat er in jou wordt aangeraakt door zijn gedrag. Je reageert waarschijnlijk in wezen op oud zeer in jou dat wil gezien worden. Wie in jouw verleden, van jouw ouders bijvoorbeeld, was er kortaf, geirriteerd en onredelijk tegen je? Waarschijnlijk mag je het in die richting zoeken.
Hartelijke groet, Suzanne