In mijn praktijk krijg ik heel regelmatig te maken met zowel (volwassen) kinderen als partners van narcisten. Soms ontdekken ze tijdens een sessie dat hun partner of één van hun ouders leidt aan deze stoornis en vallen ineens alle puzzelstukjes op hun plek. Eindelijk begrijpen ze wat er aan de hand is. Waarom ze zich al die jaren zo gevoeld hebben. Omdat dit inzicht essentieel is voor de verwerking, wil ik in dit artikel inzicht geven in de kenmerken van de narcistische persoonlijkheidsstoornis.
Narcisme kan vele gedaantes aannemen
Vaak denken mensen bij narcisme alleen aan wat ik zelf de ‘rolex-narcist’ noem, mooi verbeeld door de Amerikaanse president Donald Trump: een zelfingenomen, seksistische, op status gerichte man die geen tegenspraak duldt en die ieder die hem in de weg zit het zwijgen oplegt. Hoewel dit een duidelijk geval van narcisme lijkt, is het beeld te eenzijdig. Narcisme kan namelijk veel verschillende gedaantes aannemen en komt evengoed voor bij vrouwen als bij mannen. Voor het gemak zal ik in dit artikel wel de mannelijke vorm gebruiken. Maar waar ik ‘hij’ gebruik, kun je dus net zo goed ‘zij’ invullen.
Persoonlijkheidsstoornis
Narcisme is één van de tien persoonlijkheidsstoornissen die de klinische psychologie en psychiatrie kennen. Hoewel iedereen wel narcistische trekjes heeft, spreek je pas van een stoornis als deze trekken een extreme vorm aannemen. In het psychiatrisch diagnostisch handboek DSM-5 wordt de narcistische persoonlijkheidsstoornis omschreven als een diep doordringend patroon van grootsheid (zowel in gedrag als fantasie), behoefte aan bewondering en gebrek aan inlevingsvermogen.
Egocentrisme, ijdelheid en zelfingenomenheid
Egocentrisme, ijdelheid en zelfingenomenheid zijn de kernwoorden van deze stoornis. De wereld draait om de narcist, die met zijn gebrekkige inlevingsvermogen geen rekening houdt met anderen, van alles denkt te kunnen maken en geen tegenspraak duldt. Hij zal nooit de hand in eigen boezem steken: de schuld ligt altijd bij de ander. Wie aan narcisme leidt voelt zich superieur, overdrijft zijn eigenschappen en prestaties. Een narcist is altijd op zoek naar aandacht en bevestiging en manipuleert anderen om zijn doel te bereiken.
Narcissus
Het woord narcisme verwijst naar een figuur uit de Griekse mythologie, Narcissus genaamd. Hij werd zo verliefd op zijn zichzelf dat hij niet meer los kon komen van het plekje bij de beek waar hij zijn eigen spiegelbeeld in het water kon bewonderen. Hij kwijnde uiteindelijk letterlijk weg van onvervuld verlangen naar zichzelf. Op de plek waar hij had gezeten ontsprong de bloem die zijn naam draagt.
Ideaalbeeld
De mythe van Narcissus beeldt mooi uit waar het in de kern bij narcisme om gaat. Narcisten zijn ‘verliefd’ op een ideaalbeeld dat ze van zichzelf hebben gecreëerd. Dat ideaalbeeld kan er op allerlei manieren uitzien, afhankelijk van de rol die ze gekozen hebben: het kan een succesvolle zakenman zijn, maar dus ook een verlichte goeroe, of zelfs een zorgzame moeder. Dat maakt het zo verradelijk en niet altijd makkelijk te herkennen, zeker ook omdat een narcist lang niet altijd (meteen) zijn ware gezicht laat zien. Het zijn vaak goede acteurs die heel charmant en sociaal kunnen overkomen. Met hun charmante voorkomen proberen ze iedereen in te pakken.
Gebrekkig gevoel van eigenwaarde
Achter de facade die de narcist aan de wereld laat zien, schuilt echter geen gelukkig en vervuld mens, ook al lijkt hij helemaal vol van zichzelf. Hij heeft juist een zeer gebrekkig gevoel van eigenwaarde. Maar hij heeft hier zo’n dik pantser omheen gebouwd dat hij (vaak) niet eens meer bewust is van zijn lage zelfgevoel. Een narcist gelooft werkelijk dat hij is wat hij aan de wereld wil laten zien en hij houdt krampachtig aan dit ideaalbeeld vast. Wat erachter verscholen zit is te pijnlijk voor hem om te aanvaarden (lees hier alles over het masker van de narcist).
Bevestiging
Het is daarom ook niet voor niets dat hij dit beeld voortdurend bevestigd wil zien door zijn omgeving. Hij vraagt veel aandacht: soms door te vissen naar complimenten of juist door te klagen en te zeuren. Door alleen over zichzelf en zijn interesses te praten of door zich juist extreem afhankelijk op te stellen. Wie hem bekritiseert of confronteert met de realiteit krijgt de wind van voren. Omdat hij zich per definitie onvervuld en ontevreden voelt, kan hij maar geen genoeg aandacht en bewondering krijgen. Een van de eigenschappen waaraan je een narcist dan ook goed herkent is zijn vermogen om alle energie uit je te zuigen.
Verschillende typen narcisme: openlijk en verborgen narcisme
Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende subtypes in de narcistische persoonlijkheidsstoornis waar niet iedereen het over eens is. Het onderscheid dat het vaakst wordt gemaakt is dat tussen openlijk en verborgen narcisme. Waar een openlijke narcist zichzelf veel meer in de spotlights zet en zijn arrogantie niet onder stoelen of banken steekt, houdt een verborgen narcist zijn grootheidswaan meer voor zichzelf waardoor hij eerder alleen door zijn naasten ‘ontmaskerd’. Deze laatste kan zich naar de buitenwereld juist als heel vriendelijk en attent presenteren. Om wat voor type narcisme het ook gaat, voor hen in de directe omgeving van de narcist is het duidelijk voelbaar dat de wereld om de narcist draait.
Hoe herken je een narcist?
Wat zijn nu de belangrijkste eigenschappen waaraan je een narcist kunt herkennen? In het psychiatrisch diagnostisch handboek DSM-V worden 9 eigenschappen omschreven waarvan er minimaal 5 aanwezig moeten zijn om de diagnose narcistische persoonlijkheidsstoornis te kunnen stellen. Ik heb deze 9 eigenschappen hier ‘vertaald’ naar de onderstaande lijst en die aangevuld met andere herkenbare eigenschappen.
Narcisten:
- Zijn egocentrisch.
- Voelen zich beter dan een ander.
- Vragen veel aandacht.
- Dwingen bewondering af.
- Zijn nooit tevreden.
- Vreten energie.
- Kennen geen schuldgevoel.
- Projecteren hun eigen gebreken op anderen.
- Manipuleren en gebruiken anderen om hun eigen doelen te bereiken.
- Zijn jaloers en achterdochtig.
- Willen macht uitoefenen over anderen.
- Drijven hun zin door.
- Praten het liefst over zichzelf of over wat hen interesseert.
- Luisteren niet naar anderen.
- Proberen een ander te kleineren of in een kwaad daglicht te stellen.
- Bekritiseren anderen.
- Spelen mensen tegen elkaar uit.
- Zijn extreem gevoelig voor kritiek.
- Denken dat ze alles kunnen maken.
- Zijn uit contact met hun diepere zelf.
- Zijn negatief en hebben weinig plezier of gevoel voor humor.
- Hebben weinig volwassen kwaliteiten (eerder het bewustzijn van een kind).
- Zijn gefocust op hun eigen agenda.
- Kunnen glashard liegen als hen dat uitkomt.
- Overdrijven hun prestaties en talenten.
- Hebben de energie van anderen nodig om zich mee te ‘voeden’.
- Denken meer rechten te hebben dan anderen.
Spectrumstoornis
Uiteraard zal niet iedere narcist al deze eigenschappen laten zien, noch zal iemand die één of meer van deze eigenschappen bezit gelijk als narcist bestempeld kunnen worden. Het is belangrijk om hier voorzichtig mee om te gaan. Alleen een psycholoog of psychiater kan een dergelijke diagnose stellen. Bovendien is narcisme een spectrumstoornis. Met andere woorden, je hebt er gradaties in. Terwijl met de ene narcist nog best te leven valt, kan hij die zich aan het andere eind van het narcisme-spectrum bevindt, ronduit gevaarlijk zijn.
Narcisten en hun relaties
Omdat narcisten zo afhankelijk zijn van anderen omdat ze hen nu eenmaal nodig hebben om energie aan ze te kunnen ontrekken en hun machtspelletjes te kunnen voeren, kun je een narcist misschien nog het best herkennen aan de manier waarop hij omgaat met de mensen in zijn directe omgeving en aan het effect dat dit op hen heeft. Ik zal daarover en over de invloed van zijn gedrag op zijn partner en zijn kinderen binnenkort een aparte artikelen schrijven.
Wil je reageren op dit artikel? Houd je reactie alsjeblieft kort. Gebruik deze ruimte niet om spuien, maar alleen als je een bijdrage hebt.
Mocht je een vraag voor mij hebben, neem dan contact met me op voor een coachgesprek.
Meer lezen over narcisme?
Hi Suzanne,
Duidelijk geschreven.
Kan een narcist niet narcist worden?
Alvast bedankt voor je antwoord.
En ik hoop gauw je te zien!
Liefs Rasa
Lieve Rasa,
Dank je wel voor je vraag!
Mensen die lijden aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis denken dat er niets aan hen mankeert. Dat past immers niet bij het ideaalbeeld dat ze van zichzelf hebben. Ze zullen daarom meestal geen hulp zoeken. En als ze dat al doen, dan willen ze ook in therapie liever niet tegengesproken worden. Er zijn wel gevallen bekend waarbij een behandeling succes heeft gehad. Zeg dus nooit, nooit! Maar wachten tot een ander aan zichzelf gaat werken is geen goed idee. Focus je dus op jezelf. Kijk wat jij nodig hebt en hoe jij kunt groeien.
Lieve groet,
Suzanne
Beste Suzanne, zou ik je een mail kunnen sturen omtrent dit onderwerp?
Ik heb het gevoel dat ik op dit moment een vrouwelijke narcist is mijn leven heb..
Ik weet niet goed wat er mee te doen, heb de neiging om mrt haar vriend te gaan praten, omdat ik bang ben dat ze op den duur iedereen kapot maakt..
Groetjes, Justin
Dag Justin,
Ik ben in deze periode erg druk en neem tijdelijk geen nieuwe clienten meer aan. Mocht je willen, dan neem ik contact met je op zodra ik weer plek heb.
Hartelijke groet,
Suzanne
Kan er een goede reden zijn waarom iemand narcistisch gedrag vertoond en is het ‘heelbaar’/ te behandelen?
Mijn (ex) man beseft wel degelijk dat er iets aan m mankeert maar legt de schuld volledig buiten zichzelf. Als er kritiek wordt geleverd volgt de tegenaanval.
Het is niet voor niets dat iemand narcistisch gedrag vertoont. Dit heeft alles te maken met hoe iemand beschadigd is geraakt in het verleden. Iemand heeft zich hiervoor (en daarmee eigenlijk van zichzelf) afgeschermd door een hele dikke muur om zich heen te bouwen. Zo’n persoon richt zijn pijlen naar buiten om zich af te schermen en niet in zichzelf te hoeven voelen wat er werkelijk aan de hand is. Heling is altijd mogelijk, maar de vraag is of iemand daarvoor kiest.
Wat als je naast een narcist woont, die een relatie heeft en zij in de achtertuin luid en duidelijk afgekraakt word? Hij mij bedreigd heeft ( hond had na overlijden 2e hond verlatingsangst en huilde heel de dag ) met politie en dierenbescherming na 2 maal aangegeven last te hebben. In zijn schrijven zie ik meer de “ik” vorm dan uberhaubt de “wij” vorm. Als ik tegengas geef dan druipt hij even af maar komt na een jaar negeren weer volle gas terug. Nu om trend onkruid wat het probleem is van de gemeente maar spiegeld het op mij..is mijn probleem en na meerdere malen schrijven en proberen mij in de zeik te zetten in de deur voor zijn neus dicht doe. Voor ik dat gedaan heb, heb ik aangegeven klachten op schrijven te willen ontvangen. Dat doe ik al zolang hij moeilijk doet. Toen de deur een paar tellen dicht was moest en zou hij toch weer aanbellen. Toch die confrontatie opzoeken. Nu hoor ik al een 2 tal dagen niks..maar vrees toch voor de agressievere vorm. Tot welke vorm zou hij kunnen vallen? Want eerst is hij charmant en doet alsof hij met je meeleeft..en het andere moment ontploft hij en ligt steeds de fout of het probleem geheel bij mij en eist hij direct een oplossing. Graag zie ik een reactie terug..al is het maar dat ik me beter kan voorbereiden op een volgend treffen met hem!
Dank je wel voor je bericht en je vraag.
Heel naar zoiets natuurlijk. Zeker als iemand het echt op je gemunt heeft.
Het is denk ik belangrijk is dat je je realiseert dat als je met een narcist te maken hebt, deze alles zal aangrijpen om jouw aandacht te krijgen, of deze nu positief of negatief is. Het allerbeste wat je dus kunt doen is een narcist vooral niet geven waar hij om vraagt. Hij zal je misschien eerst proberen uit de tent te lokken op het moment dat hij merkt dat jij niet ingaat op zijn gedrag, maar als het je lukt om dit vol te houden en hij merkt dat er bij jou niets te ‘halen’ valt, dan zal hij een andere prooi zoeken.
Dit is vaak makkelijker gezegd dan gedaan, omdat je natuurlijk geraakt wordt door zijn gedrag. Toch is het allerbeste wat je kunt doen afstand houden, nergens op ingaan en het zoveel mogelijk te negeren.
Mocht iemand echt gewelddadig worden of er ontstaan pesterijen, dan moet je natuurlijk de politie inschakelen. Leg het eventueel vast op film of foto en probeer het zoveel mogelijk met behulp van een derde (bijvoorbeeld de politie) op te lossen.
Ik hoop van harte voor je dat de situatie gauw zal verbeteren! Ik wens je daar veel sterkte mee.
Wat als je denkt dat je een narcist zou kunnen zijn? Je voelt al heel lang dat er sommige dingen niet goed gaan. Relatie gaat uit. Eye-opener. Wil hier wat mee doen voormezelf en de toekomst. Help!
Hallo,ik heb na 11 jaar een relatie verbroken met iemand waar ik nu achter kom dat hij ook een narcist is.
Keer op keer is mij de huid vol gescholden, en wat wordt mij nu veel duidelijk na het lezen van de uitleg over narcisme.
De man waar ik een relatie mee had, had daarbij ook nog een alcohol probleem, waarvan hij zelf vond dat dat niet zo was.
Is dit ook iets wat bij een narcistisch gedrag voor komt?
Dag Jitske,
Dat kan. Een verslaving is een manier om niet te hoeven voelen, om jezelf te verdoven en niet aan te gaan war er werkelijk aan de hand is.
Hartelijke groet,
Suzanne
Hallo Suzanne,
Kan een narcist iemand anders zo beïnvloeden dat hij zelf ook een narcist word?
Heel erg bedankt voor dit duidelijke verhaal.
Liefs Janine
Hoi Janine,
Graag gedaan. Nee hoor, je wordt niet zomaar ‘een narcist’. Het grote verschil zit hem in de mogelijkheid om te reflecteren over jezelf en om empathisch te zijn. Dat heeft iemand wel of niet of bijvoorbeeld in erg beperkte mate. Dat verander je bij een ander niet zomaar: niet in positieve en ook niet in negatieve zin.
Hartelijke groet,
Suzanne
Hoi Suzanne,
Ik ben er achter gekomen dat ik een narcist ben. Wat moet ik doen? Zijn er enige tips om mezelf te veranderen?
Alvast bedankt!
Dag Elma,
Dank je wel voor je reactie op mijn artikel. Als het zo is dat je veel narcistische trekken hebt, dan is het erkennen ervan eigenlijk al een enorm grote stap. Het is namelijk zelden zo dat een narcist zelf toegeeft dat hij of zij een probleem heeft.
Mocht je jezelf nu erg herkennen in mijn beschrijving, dan is het een goed idee om te gaan kijken naar welke oude onverwerkte pijn er ten grondslag ligt aan je gedrag en die te gaan verwerken. Er zijn talloze therapeuten en therapieen die je daarmee kunnen helpen. Mocht je eens bij mij willen langskomen in Wassenaar of Den Haag voor een kennismakingsgesprek om te praten over de mogelijkheden dan ben je van harte welkom. Of zoek iemand in jouw buurt die werkt met familieopstellingen of een andere methode die je meer aanspreekt.
Ik wens je veel licht en liefde op je pad.
Hartelijke groet, Suzanne
Narcisme is een stoornis en er is een genetische component. Het is niet te genezen. Omgevingsfactoren en milieu bepalen mede de mate van manifestatie. Invloed van een narcistische ouder bv voedt het narcistische kind. Ik ben helaas’ervaringsdeskundige’.
Hallo Suzanne
Ik heb ook bijna 8 jaar in een narsistische relatie gezetten, ik heb de knoop door gehakt ik heb een kindje van hem maar hij kijkt er niet naar om, als ik hem daarmee confronteer dreigd hij .dat hij ons kind zal weghalen bij me, wij wonen ook uit elkaar en loop nog met zijn sleutels die hij maar niet terug vraagt, bereiken kan ik hem ook niet want hij heeft me geblokkeerd wat moet ik hier verder mee en waarom zo hartelijk en niet geïnteresseerd
Beste Suzanne, ik heb 7 jaar mijn neef opgevangen. Dat is nu sinds ongeveer 2 jaar niet meer zo. Hij is verliefd geworden op een meisje dat hier werkte. Hij is nu al 2 jaar over haar bezig. Hij dreigt om iets te doen voor haar ogen zodat zij ook een levenslang trauma heeft, hij heeft dat door haar afwijzing op zijn avances. Hij liegt over een truitje dat ze naar beneden heeft gedaan toen onze kat haar krabde. Zij vertelt een heel ander verhaal. Hij heeft zich op 27 maart jl opgehangen. Mijn zus had op tijd de afscheidsbrief gelezen en heeft onmiddellijk de politie gebeld die hem uit zijn riem heeft gehaald. Tot zijn groot verdriet leeft hij nog.
Ik ben totaal uit contact gegaan, hij maakt mij helemaal zwart, en mijn man is nog aan het proberen hem te helpen. Nu hij echter geweld wil gaan gebruiken, zegt hij, om Hester een trauma te bezorgen, dat dat zijn maat is die vol is.
Wat kan mijn zus doen voor hem? Of wat kan hij zelf doen?
Mijn zus wilde geen kind meer, haar drammerige man kreeg weer zijn zin. Het kind zat altijd alleen op zijn kamer. Zijn broer en zus vind ik niet liefdevol naar hem.
Dank je wel voor je antwoord.
Fijne dagen nog.
Groetjes,
Claire
Beste Claire,
Dank je wel voor je vraag. Het is te ingewikkeld om hier zo een antwoord op te geven. Het is wellicht wel goed om je af te vragen in hoeverre iets binnen jouw invloedssfeer ligt. Kortom, neem verantwoordelijkheid voor jezelf en en focus je op jouw leven en groei. Een ander heeft het voor zichzelf te doen. Ik hoop dat je wat hebt aan dit antwoord.
Hartelijke groet,
Suzanne
Ik kan door de coronacrisis nergens heen ( zoals iedereen) en spreek daarom ook niemand. Mijn man zit de hele dag in vergaderingen en gesprekken en heeft daarom geen aandacht voor mij. Als hij zijn werkruimte uitkomt, is hij chagrijnig en wil nauwelijks met mij praten. Hij heeft nog nooit over zijn gevoelens gepraat en wil dat alles gaat zoals hij dat bedacht heeft. Ik voel me eenzaam en somber en heb dat bij hem aangegeven, maar hij zegt dat “ ik in een slachtofferrol kruip” en dat ik me niet zo moet aanstellen.
Sinds 2 jaar heb ik “ neuralgische amyotrofie” een auto- immuunziekte waardoor ik erg veel pijn heb. Hij steunt me hier weinig in en laat me alles alleen doen in het huishouden, terwijl ik het juist rustiger aan moet doen. Met mijn angstgevoelens kan ik niet bij hem terecht, hij wuift ze altijd weg. Hij heeft een dikke muur om zich heen, waar ik niet doorheen kom. Als ik hem hierop aanspreek, zegt hij dat zijn collega’s hem juist een “mensenmens ” en zo meelevend vinden. Waarom herken ik dit totaal niet in hem? Ligt het aan mij?
Wat als je zoon bent van narcistische ouders (mijn vader heeft me misbruikt en mishandeld, mijn moeder deed niets terwijl ze ervan wist) en nu het idee hebt dat je er telkens tegenaan loopt dat narcisten je zien als een gewillig, handig slachtoffer? Het voelt vaak een beetje als bekend terrein, met de gedachte van daar gaan we weer.
Als ik naar mijzelf kijk concludeer ik dat die narcistische persoonlijkheidsstoornis er behoorlijk in zat vroeger, maar ik heb dat voor mijn gevoel omgekeerd. De leegheid, de intense eenzaamheid van vroeger is niet meer aanwezig. Ik ben gaan leven naar wie en hoe ik ben (wat overigens een moeilijke maar interessante zoektocht was/is). Toch vraag ik mij nu af of ik niet narcistisch ben, of dat mijn voelsprieten voor de narcistische eigenschappen van anderen gewoon heel snel afgaan, of dat narcisten aanvoelen waar ik vandaan kom en zich zo makkelijk boven mij stellen.
Kortom: hoe duid ik voor mijzelf waaraan ik moet werken en wat aan/bij een ander ligt?
Dag Wouter,
Dat is een mooie vraag. Iemand die hoog scoort in het narcismespectrum stelt zichzelf die vraag meestal niet. De zelftwijfel is typisch voor hen die te maken hebben gehad met narcistisch misbruik: ‘Is er iets mis met mij of ligt het aan die ander?’. Door steeds dichter in contact te komen met jouw ware kern ga je steeds duidelijker voelen wat bij jou hoort en wat niet. In het algemeen kun je zeggen dat wanneer jij aangeraakt wordt door iets wat een ander doet of zegt, dan wordt er een stukje in jou aangeraakt waar alleen jij wat mee kunt. Het gedrag van die ander hoort uiteraard bij die ander en is helemaal zijn of haar verantwoordelijkheid.
Hartelijke groet, Suzanne